چندیر
- مشخصات
- مجموعه: طوایف ترکمن
- منتشر شده در پنج شنبه, 01 فروردين 1392 20:40
- تعداد بازدید: 895
نوشته‌ی: محمود عطاگزلی
قارری قالا میهمان بارسانگ
قوجاغینی گرن داغلار.
سونگوداغی، چندیر، حاصار –
مونگ حَسرَتی گؤرن داغلار. (کریم قربان‌نفس)
اگر به قارّی قلعه میهمان شوی، کوه‌ها با آغوش باز از تو استقبال می‌کنند. کوه‌های «سونگی داغی»، «چندیر»، «حصار» هزاران حسرت را در سینه دارند. (شعر داغلار (کوه‌ها) اثر کریم قربان‌نفس شاعر معاصر ترکمن)
«چندیر» (چاندیر) Çendir, Çandyr نام طایفه‌ای از ترکمنهاست که «جلگه چندیر»(Çendir jülgesi) در ترکمنستان و نیز رودخانه‌ی «چندیر» به نام این طایفه ثبت شده است.
سلطانشا آتانیازوف می‌نویسد: «طایفه‌ی چندیر در داش حوووض (=داش اوغوز)، چأرجو، بخارا، سمرقند و قاشغا دریا (Kaşgaderýa) چندین روستا را تشکیل می‌دهند. علت پراکندگی آنان با سیاست «پراکنده کن و حکومت کن» خان‌های بخارا و خیوه مرتبط است. خان خیوه برای جلوگیری از گرد آمدن طوایف جنگجوی ترکمن در یک منطقه، آنان را به خانوارهای کوچک‌تری تقسیم می‌کند و در مرزهای خانات سکونت می‌دهد. روستاهای چندیر در نواحی لنین، ییلانلی، دارغان آتا و حوالی اورگنج اینگونه بوجود آمده است. این روش را امیر بخارا نیز اعمال کرده است و در نتیجه طایفه‌ی چندیر به دأنه‌و، چأرجه‌و و فاراب; قاراکؤل و آلات در ولایت بخارا و نورآتا و پِسدارغام (Pesdargam) در ولایت سمرقند، و بهارستان در قاشغا دریا و به نواحی اولیانوف کوچ نموده‌اند.»[1]
تقسیمات طایفه‌ای چندیر:
عبدالرحمن آخوند تنگلی در شیرین بیان می‌نویسد که: چندیر از چکنه پسر گؤک‌خان بن اوغوزخان است.
آتانیازوف در قسمتی دیگر از کتابش می‌نویسد: «براساس اطلاعاتی که از ریش سفیدان این طایفه به ما رسیده است: «باییندیر، کِل چاندیری، قاباجا (Ga:baja) و قوُتلوُبای ( Gutlubaý) چهار شاخه‌ی اصلی این طایفه‌اند و تیره‌های «بؤرۆبگ» (Börübeg)، قاجام (Ka:jam)، کؤیۆک (Köýük)، دوغمالار (Dogmalar) شوْرآباد (Şo:ra:ba:t)، پاسیخ (Pa:syh) ، قاشلار (Ga:şlar)، برّه‌لر (Berreler) نیز جزو طایفه‌ی چندیر می‌باشند.
وجه تسمیه:
دهخدا در باره‌ی «چندر» می نویسد: «رودی در جنوب قاری قلعه، بستر این رود قسمتی از خط سرحدی ایران و ترکمنستان را در مشرق بحر خزر تشکیل می‌دهد«.
این رودخانه از تخته باقلق سرچشمه می‌گیرد و به رودخانه سومبار می‌ریزد. رودخانه چندیر(Çendir Derýasy) با مساحت 92 هزار هکتار که طول رودخانه اصلی 80 کیلومتر بوده، در بخش راز و جرگلان می‌باشد. رودخانه‌های سومبار، چندیر و اترک رودخانه‌های مرزی دو کشور ایران و ترکمنستان هستند.
چندیر در فرهنگ لهجه‌های ترکی ترکیه به سه معنی آمده است: 1. گوشت بدون چربی 2. گوشت عصب دار 3. زن ضعیف.
دهخدا درباره‌ی معنای «چندر» می‌نویسد: «قسمتی از اعضای گوسفند که نه گوشت خالص است بلکه به رگها و عصبها پیوسته و به پختن نرم نشود و از این رو جویدن آن ممکن نباشد. پاره‌ی گوشت پررگ و پی که جویده نشود. فضول گوشت. الیاف گوشت که نپزد و سخت ماند.»
بزرگان طایفه‌ی چندیر نیز به این معنا معتقدند[2].
گفتنی است که پسوندهای «-دیر، -دور» در زبان ترکی جزو پسوندهای اسم‌ساز به شمار می‌روند:
باییندیر: نام پسر گؤک خان بن اوغوزخان، به معنای پرنعمت[3]
چوْودوْر: نام پسر گؤک خان بن اوغوز خان، به معنای صاحب ناموس[4].
ایگدیر: نام یکی از طوایف قدیمی ترکمن.
چیلدیر: نام تیره‌ای از طایفه‌ی قاراداشلی.
بدینگونه می‌توان متصور شد که برای «چندیر» نیز معنایی بغیر از معانی فوق بدست آید.
زیرنویسها:
[1] شجره و نسب‌نامه طوايف تركمن، سلطانشا آتانيازوف، عشق‌آباد، انتشارات توران-1،1994، ص 224.
[2] همان مأخذ، ص 224.
[3]سنگلاخ (فرهنگ تركی به فارسی)، میرزا مهدی خان استرآبادی، ویرایش روشن خیاوی، چاپ اول، نشر مركز، 1374، ص 81.
[4] همان مأخذ، ص 139.
سایت نسب‌شناسی طوایف ترکمن
استفاده از مطالب سایت با ذکر منبع بلامانع است.